We geven het ronduit toe. Elk jaar opnieuw is het wat zoeken naar een krachtig beeld dat zowel inhoudelijk verrassend en sterk is, alsook sprekend-communicatief is en waarop we de publiekscampagne kunnen schragen. In een tijd van visuele overvloed zijn ‘eenvoud’, ‘rust’ en het vermogen om de vele, verschillende doelpublieken aan te spreken belangrijke voorwaarden om een campagnebeeld mee op te bouwen. Daarenboven wilde de Coördinatiecel Erfgoeddag ook expliciet komaf maken met de eeuwenoude ‘beeldvormingstraditie’ die een stereotiep, uitgesproken miserabel en bijwijlen ook dubbelzinnig beeld van ‘de arme’ ophangt. 
Dit jaar hebben we gekozen voor de symboliek van de hand. Een hand heeft tal van functies en kan evenzo geïnterpreteerd worden. Uit het rijtje mogelijkheden denken we aan de helpende of uitnodigende hand, of nog, de onzichtbare hand van de vrije markt, een concept van de beroemde 18e-eeuwse econoom Adam Smith. Het zijn niet zo maar handen, maar handen waarin fragmenten van drie bestaande afbeeldingen (schilderij, affiche en foto) in opgenomen zijn. Dat vereist ook een aandachtiger blik, net zoals bij armoede zelf. Die kan soms heel zichtbaar zijn en in het oog springen – of net niet.

Het fragment in de linkerbovenhoek is afkomstig van het schilderij ‘De aalmoes’ van Joseph Sacré. Dit schilderij stelt een tafereeltje voor dat tijdens de eerste helft van de 19e eeuw een veeleer vertrouwd zicht moet zijn geweest. Een welgestelde, goedgeklede dame geeft een geldstuk aan een man die – samen met zijn blootsvoets dochtertje – uitrust tegen een muur. Dat de bedelaar vlak onder een heiligenbeeldje (Maria?) zit, zal weinig toevallig zijn, en herinnert de kijker aan zijn of haar liefdadige plichten in de maatschappij.

Titel: De Aalmoes
Kunstenaar: Joseph Sacré
Inventarisnummer: S-142, collectie Museum voor Schone Kunsten Gent
Datering: 1836
Materiaal en techniek: olieverf op doek
© Foto: Museum voor Schone Kunsten Gent

Het beeld in het midden is een fragment uit ‘De Volkskalender’, een uitgave van de Federatie der Katholieke Matigheidsbonden. De boodschap is niet mis te verstaan… Uit de afgebeelde taferelen, de titel van de kalender en het gebruik van het Nederlands is af te leiden dat de uitgever zich richtte tot de ‘lagere klassen’. De taferelen geven aan dat de mens de schatten van God nuttig moet aanwenden. Bovenaan de kalender wordt het graan geoogst. Centraal staan de ‘goede’ verwerking van het graan (de hardwerkende bakker in zijn bakkerij) en de ‘slechte’ verwerking ervan (een verlaten stokerij). Onderaan zijn de gevolgen van beide toepassingen van graanverwerking te zien. Links het ontwrichte gezin in de eenkamerwoning waar de vader op het punt staat zijn echtgenote te slaan. Dit in scherp contrast met de rust in het gezin op het rechtse tafereel, waar het kruisbeeld in het midden zorgt voor symmetrie en harmonie. Uit dit laatste tafereeltje  is het fragment gekozen voor het campagnebeeld.

De duidelijke verhaallijn en de combinatie van de tegengestelde beelden en de belerende verzen versterken het moraliserende effect van de boodschap, die onmogelijk mis te verstaan is. Het gedicht hieronder van Jozef Lemmens en de verwijzing naar traditionele katholieke symbolen en waarden als brood/graan, gezin en kruis/kerk doen vermoeden dat deze heiligenkalender een uitgave is van de Federatie der Katholieke Matigheidsbonden, waarvan Lemmens sinds 1903 voorzitter was.

Zie de zware korenaren,
Buigend van heur gouden last!
Laat ons liet en vreugde paren
Hem ten dank door Wien’t al wascht.

En gij, dwaas, misbruikt die schatten,
Die, ons God tot spijze gaf,
Doende eruit een vuurdrank spatten
Die u sleept, neen, stuwt naar ’t graf!

Rogge en tarwe zijn gemalen:
Bakker, houd u baksgereed….
Straks kom ’t volk om brood te halen
Duurgewonnen met zijn zweet.

‘k Huivre en ween met uw ellende,
Schaam ‘le hut, waar alkool troont!
Alles ligt hier overende….
’N slavenras is ’t dat hier woont!

Ach hoe zalig is het leven
Waar gezondheid bloeit en min!
Matige, gij moet niet beven
Voor het brood van uw gezin!

Titel: De Volkskalender
Inventarisnummer: 88.0199, collectie Nationaal Jenevermuseum Hasselt
Datering: 1905
Uitgever / drukkerij: Federatie der Katholieke Matigheidsbonden / Sint-Augustinusdrukkerij
Materiaal en techniek: papier (lithografie)
© Foto: Hugo Maertens, Brugge

Het beeld is afkomstig uit de tentoonstellingscatalogus DEKENS ( E.), DEBRAUWERE (J.) en  JACOBS (D.), Pierre le buveur et Jean l'abstinent. Het laat 19de-eeuwse en vroeg 20ste-eeuwse antialcoholoffensief in beeld, Brugge, Van de Wiele, 2008.

Het derde en laatste beeld is een klassieker in de beeldvorming over de industrialisatie van ons land, en de kinderarbeid in het bijzonder. Het is een fragment van een momentum tijdens een betoging  – we lezen op de foto: ’Ter herrinnering [sic] der Landelyke Betooging 15 augustus 1906’. Op de voorgrond staat een groepje kinderen, op blote voeten. De betoging moest de werk- omstandigheden aanklagen waarin vrouwen en kinderen arbeidden. ‘Longues heures, brutalité des patrons… Voilà la vie des pauvres gens!’, lezen we op de plakkaten die worden omhooggehouden.

Het is een beeld dat heel wat vragen oproept, gezien de overduidelijke pose van de geportretteerden – heel wat mensen kijken weg van de oog van de camera. Jonge textielarbeiders staan in twee groepen: één groep in werkplunje en de andere in zondagse kledij – zonder een merkbaar verschil. De officiële titel van het beeld luidt steevast: ‘Landelijke betoging tegen de kinderarbeid 1906’. In werkelijkheid was dit een foto van de ‘algemene repetitie’ op donderdag 22 augustus 1906 van de kindergroep die de volgende zondag (25 augustus dus) zou meelopen in Brussel in de nationale betoging voor arbeidsduurvermindering. En dus niet tegen kinderarbeid… De foto werd genomen enkele dagen voordien in Gent, in de tuin van het feestpaleis (in de Bagattenstraat) na een oproep “om het uniform mee te brengen voor de repetitie”. Of hoe (de interpretatie van) een foto de werkelijkheid geweld kan aandoen…

Titel: ‘Betoging tegen kinderarbeid’
Fotograaf: onbekend
Inventarisnummer:
Datering: 15 augustus 1906
Materiaal en techniek: fotografische afdruk, ontwikkelgelatinezilverdruk
© Foto: AMSAB – ISG

De creatie van het campagnebeeld is van Wendy Guns, van Gramma. Je kan het campagnebeeld in verschillende versies en resoluties ophalen via de tab 'Mediatheek', klik vervolgens op 'Campagnebeeld'.